![Jak obliczyć format zina? [JZZ 1/5]](https://oficynaperyferie.pl/wp-content/uploads/2017/08/BANERwpisu2-790x500.jpg)
Chcesz zrobić zina. Masz drukarkę, dużo pomysłów i mało pieniędzy.
Jak znaleźć ekonomiczny format?
Na co zwrócić uwagę przy projektowaniu strony?
Dlaczego wielkość strony A5 będzie inna przy drukowaniu na drukarkach A3 i A4?
I dlaczego format netto nie zawsze może być ekonomiczny?
Pracę nad każdą publikacją zawsze i bezwględnie rozpoczynam od określenia, w jakiej technice powstanie. Technika druku ma o tyle wielkie znaczenie, że w momencie gdy wybieramy określony rodzaj sprzętu, definiuje on formaty, w których będziemy się poruszać.
Na potrzeby zinowego self-publishingu przedstawię dziś sposoby radzenia sobie przy pracy na sprzęcie biurowym, czyli zwyczajnej drukarce lub ksero. Jest to sprzęt łatwo dostępny, popularny i relatywnie tani. Dzięki niemu będziemy w stanie stworzyć wspaniałe prace bez inwestowania dużych pieniędzy lub szukania skomplikowanych rozwiązań. Występuje w najpopularniejszych formatach: A4 lub A3, które całkowicie zaspokoją nasze potrzeby drukarskie.
Format w oprawie zeszytowej
W dzisiejszym tekście skupimy się na najpopularniejszej formie zina, czyli na zeszycie. Oprawa zeszytowa będzie się składała z kilku kartek złożonych na pół i włożonych jeden w drugi. Całość zszyta przez grzbiet nitką, zszywką lub złapana gumką.
W przypadku oprawy zeszytowej maksymalnym formatem zina będzie połowa największego arkusza, na jakim jesteśmy w stanie drukować. Jeśli ksero wydrukuje A3, to największy zin, jakiego jesteśmy w stanie zrobić będzie miał format A4.
Format brutto
Sprawa nie jest jednak taka prosta. Sam fakt, że drukarka będzie pracować na papierze A3 lub A4 nie znaczy, że otrzymamy zadruk co do milimetra w tym formacie. Żaden sprzęt drukarski nie jest w stanie zadrukować strony „na spady”. Czyli innymi słowy, nigdy farba czy toner nie będą sięgały do samej krawędzi arkusza papieru.
Niezależnie, czy drukujemy na maszynach poligraficznych czy biurowych, musimy pozostawić margines na tzw. „ łapki”, którymi drukarka będzie pobierała papier. W naszym przypadku rozsądnie jest założyć ok 5mm marginesu, które odliczamy z każdej strony arkusza. Góra, dół, lewa, prawa – odpada po 5mm.
A zatem w przy formacie papieru A3 – 420/297 odejmujemy po 5 mm z każdej strony i otrzymujemy efektywny format druku 410/287. Jeśli drukujemy na A4 (297/210 mm), to efektywny format druku wyniesie ok. 287/200 mm. Ten efektywny format druku nazywamy formatem brutto.
Jeśli chcesz się dowiedzieć ile wynosi format brutto na Twojej drukarce w praktyce, a nie w teorii, proponuję następujący eksperyment:
1) Przygotuj stronę w formacie swojej drukarki, np. A4
2) Narysuj na niej czarny prostokąt pokrywający 100% powierzchni strony
3) Wydrukuj ją bez skalowania, czyli 1:1
4) Zmierz białe marginesy, których drukarka nie zdołała zadrukować.
Zadrukowane na czarno pole to Twój format brutto!
Format netto
Jak jest brutto, to musi być i jakieś netto.
Gdy w projekcie mamy elementy, które po odcięciu wspomnianych miejsc na „łapki” drukarki mają sięgać do krawędzi strony, musimy zastosować tzw. „spady”.
Spady są to kolejne marginesy, wynoszące w zależności o precyzji techniki druku ok. 3 mm. Spady odliczamy od formatu brutto.
A zatem ostateczny format zadrukowanej strony z odciętymi wszystkimi spadami nazywamy formatem netto.
Obliczanie formatu arkusza netto
A3 = 420/297mm
A3 brutto = 410/287mm – po odjęciu 5 mm marginesów na łapki z każdej strony
A3 netto = 404/281mm – po odjęciu 3 mm spadów z każdej strony
A4 = 297/210mm
A4 brutto = 287/200mm
A4 netto = 281/194mm
Obliczanie wielkości strony brutto
Format netto dużego arkusza przyda się nam w przypadku drukowania pełnostronicowego plakatu. W przypadku zina lub książki, ich format netto strony obliczać będziemy nie z formatu netto arkusza, ale z formatu brutto strony.
Dlaczego? Po prostu dlatego, że spady odcinane są zawsze od końcowej formy, w tym przypadku od złożonego i zszytego zina.
Przy obliczaniu formatu zina znaczenie ma, na jakim formacie arkusza będziemy go drukować.
Dlaczego? Ponieważ formaty brutto strony będą się różnić w zależności od tego, jaki jest format brutto arkusza. Zobacz:
Jeśli zadrukowany arkusz A3 brutto (410/287) złożymy do A5 brutto, wyjdzie nam 205/143,5mm.
Jeśli natomiast zadrukowany arkusz A4 brutto (287/200) złożymy do A5 brutto wyjdzie nam 200/143,5mm!
Szok! 5 mm różnicy!
Skąd ta różnica? Ano właśnie z odliczania od każdej strony marginesów 5mm na „łapki”. Po prostu wpływają one na proporcje strony przy różnych wielkościach arkusza.
Obliczanie wielkości strony netto
Jeśli uzyskamy już format brutto naszej strony, wystarczy odliczyć spady i otrzymamy format netto. Spady wynoszą standardowo standardowo 3 mm i jest to wartość w zasadzie stała i niezależna od formatu zina.
Zwróć jednak uwagę, że spadów ze strony brutto nie będziemy odliczać od każdego boku. Zrobimy to tylko na zewnętrznych krawędziach, nie ruszając części wewnętrznej, czyli tam, gdzie będzie grzbiet. Przecież nie powinniśmy odciąć grzbietu, no nie?
Czyli tak: odcinamy spad na górze i dole strony po 3 mm, czyli razem na wysokość odcinamy 6 mm. Następnie odcinamy zewnętrzny spad 3 mm.
Wysokość netto = wysokość brutto -6 mm
Szerokość netto = szerokość brutto – 3 mm
VOILA! Mamy w końcu format netto zina!
Jak się w tym nie pogubić?
W głowie się może zakręcić, ale bez przesady. To tylko odejmowanie i dzielenie. Oszczędzę ci pierwiastków, które pojawią się w momencie rozmowy o proporcjach strony i normach papierów ?
Najważniejsze abyś pracując nad swoim zinem postąpił metodycznie i spokojnie zrealizował wszystkie punkty zgodnie z następującą listą:
Kolejność obliczania formatu zina jest następująca:
1. ustalenia arkusza na jakim będziesz drukować (na podstawie możliwości maszyny)
2. obliczenie formatu brutto arkusza (odliczenie „łapek”)
3. wyznaczenie formatu brutto strony na podstawie formatu brutto arkusza
4. wyznaczenie formatu netto strony odliczając spady na dole, górze i od zewnątrz strony
Przykładowe formaty zina
Zine ok. A5 drukowany na arkuszu A3 np. na ksero.
Arkusz brutto = 410/287 mm
Strona brutto = 205/143.5 mm
Strona netto = 199/140.5 mm
Zine ok. A5 drukowany na arkuszu A4 np. na zwykłej drukarce.
Arkusz brutto = 287/200 mm
Strona brutto = 200/143.5 mm
Strona netto = 194/140.5mm
Zine ok. A6 drukowany na arkuszu A3 np. na ksero.
Arkusz brutto = 410/287mm
Strona brutto = 143.5/102.5mm
Strona netto = 137.5/99.5mm
Zine ok. A6 drukowany na arkuszu A4 np. na domowej drukarce.
Arkusz brutto = 287/200mm
Strona brutto = 143.5/100mm
Strona netto = 137.5/97mm
Błędy!
Zapamiętaj: Najczęściej spotykanym błędem jest projektowanie strony w formacie netto bez uwzględnienia spadów i marginesów na „łapki”. Jeśli ten błąd popełnisz, to w czasie produkcji zina będziesz skazany na ucięcie skrajnych elementów projektu.
Jeśli jednak będziesz korzystał z profesjonalnej drukarni (co nie jest tematem tego artykułu), do której wysyłasz po prostu PDF w wadliwym formacie, to są dwie opcje:
1) albo w drukarni będą się z ciebie śmiać i powiedzą Ci że „się nie da”
2) albo zapłacisz DUŻO więcej za druk na większym formacie i docięcie do niewymiarowego netto oraz zmarnujesz mnóstwo papieru, który pójdzie na straty…
Planowanie ilości stron w projekcie
Ten punkt ściśle wiąże się z poprzednim wątkiem, ponieważ wciąż rozpatrujemy relację formatu strony zina do formatu arkusza, na którym jest on drukowany. Zacząłbym ten aspekt od świętego przykazania:
„Zaplanuj ilość stron podzielną przez 4″
Od tego zaczynamy. Każda kartka w naszym zinie–zeszycie będzie miała 4 strony – dwie z przodu i dwie z tyłu:)
Ale czasem, może się okazać, że trzeba dzielić na 8.
Kiedy? Jeśli format strony zina to co najmniej ćwierci formatu arkusza, na którym drukujesz.
Dlaczego? Jeśli chcesz mieć stronę A5 a drukujesz na A4, to na arkuszu zmieszczą się 4 strony. Jeśli natomiast ten sam format zina A5 będziesz drukował na A3, to na jednym arkuszu będziesz mieć 8 stron (4 z przodu, 4 z tyłu).
Zatem aby nie marnować papieru na puste, niezadrukowane strony, rozważ na samym początku:
1) na jakim formacie będzie drukowany arkusz
2) jaki ma to wpływ na ilość stron w projekcie
3) ustal objętość zina – A5 drukowane na A3 da nam 8, 16, 24, 32 lub 40 stron.
Przykładowe możliwości:
Format druku A3. Format zina A4. Podzielność przez 4.
Format druku A3. Format zina A5. Podzielność przez 8.
Format druku A3. Format zina A6. Podzielność przez 16.
Format druku A4. Format zina A5. Podzielność przez 4.
Format druku A4. Format zina A6. Podzielność przez 8.
Podsumowanie
„Ale to skomplikowane” – słyszę zazwyczaj omawiając ten wątek na warsztatach Riso Pro (na które oczywiście Cię zapraszam). To nieprawda, sprawa w gruncie rzeczy jest banalnie prosta. Po prostu błędnie wychodzimy z przekonania, że książka artystyczna to książka, w której nie ma zasad i reguł. Moim zdaniem kwestia leży w naszym nastawieniu 🙂
Oczywiście możesz te zasady zgwałcić i próbować zmieniać naginając do własnej książkowej ekspresji. Eksperymentuj i próbuj innych rozwiązań. Ja osobiście jestem jednak książkowym konserwatystą. Nie lubię, jak papier się marnuje i nie cierpię książek w przypadkowych formatach, przy których realizacji powstaje mnóstwo odpadów.
Chciałbym, abyś pracując nad formatem swojego zina zapamiętał jedną myśl, którą powtarzamy na każdych warsztatach:
„Ekonomiczne zużycie materiału polega nie na tym, aby mało użyć, ale aby mało zmarnować”.
Projektowanie książek czy robienie zinów jest fantastycznym połączeniem rygorów formalno-warsztatowych z nieskończoną wolnością wyrażania treści. To jest jeden z najpiękniejszych aspektów w sztuce książki czyniący z niej formułę, którą naprawdę uwielbiam.
Liczę też na Twój komentarz. Czekam na feedback, każde słowo jest dla mnie ważne!
Na koniec jedna prośba: jeśli podoba Ci się ten tekst lub uważasz go za przydatny, podziel się nim z jedną osobą, której może się on przydać. Z góry dziękuję!
Michał Chojecki
Założyciel Oficyny Peryferie. Artysta wizualny, autor książek i projektów artystycznych. Adiunkt na Wydziale Grafiki ASP w Warszawie. W 2015 roku obronił doktorat w dziedzinie książki artystycznej.